స్థానిక ప్రభుత్వాలు
భారతదేశంలోని క్షేత్రస్థాయిలో స్థానిక ప్రభుత్వ విభాగాలను బలోపేతం చేయడానికి 73, 74 రాజ్యాంగ సవరణ చట్టాలు (1992) ఎంతగానో దోహదపడుతున్నాయి. 73వ రాజ్యాంగ సవరణ చట్టం గ్రామీణ స్థానిక ప్రభుత్వాల గురించి ( పంచాయతీ రాజ్ సంస్థల గురించి) వివరించగా, 74వ రాజ్యాంగ సవరణ చట్టం పట్టణ స్థానిక ప్రభుత్వాల ( పురపాలక, నగరపాలక సంస్థలు) గురించి వివరిస్తుంది. ఈ చట్టాలు 1993లో అమల్లోకి వచ్చాయి. ప్రజాస్వామ్యాన్ని బలోపేతం చేయడంలో ఇవి మైలురాయిగా నిలవడమే కాకుండా పరిపాలనా వికేంద్రీకరణకు చక్కని అస్ర్తం గా పనిచేస్తున్నాయి.
చక్కని పరిపాలనా వికేంద్రీకరణ, గ్రామ స్వరాజ్యం భారతదేశానికి ఎంతో అవసరమని గాంధీజీ నాడే ఉద్బోదించాడు. మహాత్మాగాంధీ గ్రామ స్వరాజ్య ఆశయాన్ని భారత రాజ్యాంగంలోని ఆదేశిక సూత్రాలలో 40వ ప్రకరణలో పొందుపరిచారు. ఈ ప్రకరణ ప్రకారం రాజ్యం పంచాయతీ రాజ్ సంస్థలను నిర్వహించి, అవి స్వయం పాలనా సంస్థలుగా ఏర్పడటానికి తగిన అధికారాలు ఇవ్వాలి. సామాన్య ప్రజానికానికి పరిపాలనలో భాగస్వామ్యం, ప్రాతినిద్యం కల్పించడానికి స్థానిక ప్రభుత్వాలు ఎంతో అవసరం. ఈ సంస్థలు ప్రజాస్వామ్య వ్యవస్థకు పునాదులులాంటివి.
భారత రాజ్యాంగం అమల్లోకి వచ్చిన తర్వాత 1952లో సమాజాభివృద్ధి పథకం (community Development programme) అమలు కోసం తగిన చర్యలు తీసుకుంది. 1953లో కేంద్ర ప్రభుత్వం జాతీయ విస్తరణ సేవా కార్యక్రమాన్ని (National Extension Service scheme -NESS) ఏర్పాటు చేసింది. 1957లో బల్వంత్ రాయ్ మెహతా ఆధ్వర్యంలో ఒక పరిశీలనా సంఘాన్ని నియమించింది. సమాజాభివృద్ధి పథకాల వైఫల్యానికి దారి తీసిన పరిస్థితుల గురించి విచారణ జరపాల్సిందిగా ఈ సంఘాన్ని ప్రభుత్వం కోరింది. బల్వంత్ రాయ్ మెహతా కమిటీ అనేక సిఫార్సులు చేసింది. వాటిలో ప్రధానమైంది గ్రామపంచాయతీ, పంచాయతీ సమితి, జిల్లా పరిషత్ వంటి మూడు అంచెల ప్రాతినిథ్య సంస్థలను ప్రవేశ పెట్టారు. అశోక్ మెహతా కమిటీ – 1978, జీవీకే రావ్ కమిటీ - 1985, ఎల్ఎం సింఘ్వీ కమిటీ – 1985 మొదలైనవి. ఈ కమిటీలు అనేక రకాల సూచనలిచ్చాయి. ఈ సూచనలు వాస్తవానికి 73,74 రాజ్యాంగ సవరణలకు మార్గదర్శకత్వం వహించాయి. వీటిలో ఎల్ఎం సింఘ్వీ కమిటీ ఎంతో ప్రధానమైంది. పంచాయతీ సంస్థలకు రాజ్యాంగ పరమైన గుర్తింపు ఇచ్చి వాటి ఔన్నత్యాన్ని సమగ్రతని కాపాడాలని సింఘ్వీ కమిటీ సూచించింది.
గ్రామీణ పంచాయతీ రాజ్ సంస్థలు – 73 వ రాజ్యాంగ సవరణ చట్టం
రాజ్యాంగం (73వ సవరణ)చట్టం, 1992 ఏప్రిల్ 24,1993 నాడు అమల్లోకి వచ్చింది. పంచాయతీలు The panchaya అనే ఒక ప్రధాన శీర్షికతో (243, 243 – ఏ నుంచి 243 – 0 అనే ప్రకరణలలో) ఈ రాజ్యాంగ సవరణ చట్టం భారత రాజ్యాంగంలో 9వ భాగాన్ని చేర్చింది. భారత ప్రజాస్వామ్య వ్యవస్థలో 73వ రాజ్యాంగ సవరణ చట్టం ఎంతో ప్రముఖమైంది. గ్రామ స్థాయిలో, మాధ్యమిక స్థాయిలో జిల్లా స్థాయిలో ఉన్న మూడంచెల పాలన గల పంచాయతీరాజ్ సంస్థలను ఈ చట్టం వ్యవస్థీకరించింది. ఇందులోని ప్రధానాంశాలు
నిర్వచనాలు (243వ ప్రకరణ): గ్రామ సభ పంచాయతీ, జిల్లా మొదలైన అనేక పదాలను ఈ చట్టంలో వివిధ సందర్భాల్లో వాడారు. ఈ పదాల నిర్వచనాలు 243వ ప్రకరణలో ఉన్నాయి.
గ్రామ సభ (243-–ఎ): ఈ చట్టం ప్రకారం గ్రామస్థాయిలో ఒక గ్రామ సభ ఉంటుంది. ఇది తన అధికారాలను శాసన సభ నిర్దేశించిన విధంగా చలాయిస్తోంది.
పంచాయతీ వ్యవస్థ (243–బి): ఈ చట్టం మూడు అంచెల ఏక రూప వ్యవస్థను నిర్దేశించింది. అవి 1) గ్రామ స్థాయి 2) మాధ్యమిక మండల స్థాయి 3) జిల్లా స్థాయి
పంచాయతీ నిర్మాణం (243–సి): పంచాయతీల నిర్మాణం గురించి శాసన సభ తగు నిబంధనలను రూపొందించాలని ఈ చట్టం పేర్కొంది. ప్రాదేశిక నియోజక వర్గాల ప్రాతిపదికపై పంచాయతీలకు ప్రత్యక్ష ఉండాలని ఈ చట్టం పేర్కొంది
సీట్ల రిజర్వేషన్లు (243–డి): షెడ్యూల్ కులాలు, షెడ్యూల్ తెగల ప్రజా ప్రతినిధులకు పంచాయతీల్లో వారి జనాభాను బట్టి సీట్ల రిజర్వేషన్లు ఉండాలని ఈ చట్టం పేర్కొంటుంది. అలాగే 1/3 వంతుకు మించకుండా మహిళలకు రిజర్వేషన్లు కేటాయించాలని చట్టం పేర్కొంటుంది.
పంచాయతీల కాల పరిమితి (243–-ఇ): ఈ చట్టం ప్రకారం పంచాయతీల కాలపరిమితి 5 సంవత్సరాలు, కాల పరిమితికంటే ముందే అవి రద్దు అయితే వాటికి ఎన్నికలు నిర్వహించాల్సి వస్తుంది.
అర్హతలు, అనర్హతలు (243–ఎఫ్): ఈ చట్టం పంచాయతీ సంస్థలకు పోటీ చేసే అభ్యర్థుల అర్హతలను, అనర్హతలను నిర్దిష్టంగా పేర్కొంటుంది.
అధికారాలు, విధులు (243–జి): 11 వ షెడ్యూల్ ద్వారా 29 అంశాలతో పంచాయతీ కార్యకలాపాలు, విదులను ఈ చట్టం నిర్దారించింది.
ఆదాయ వనరుల (243–హెచ్): పంచాయతీ సంస్థలకు గల వివిధ ఆదాయ వనరుల గురించి ఈ చట్టం పేర్కొంది. కేంద్ర, రాష్ట్ర ప్రభుత్వాల గ్రాంట్లు, పన్నుల ద్వారా ఆదాయం, భవనాల అద్దె మొదలైన వాటి ద్వారా ఈ సంస్థలు ఆదాయ వనరులను పొందుతాయి.
ఆర్థిక సంఘం (243–ఐ): పంచాయతీల ఆర్థిక స్థితి సమీక్షకై ఒక ఆర్థిక సంఘాన్ని చట్టం ఏర్పరిచి తగిన విధి విధానాలను పేర్కొంటుంది.
లెక్కల తనిఖీ ఖాతాలు (243–జె): పంచాయతీల పద్దులు, వ్యయాలపై ఆడిటింగ్ జరపటానికి రాష్ట్ర ప్రభుత్వానికి తగిన అధికారం ఉంటుందని చట్టం పేర్కొంటుంది.
రాష్ట్ర ఎన్నికల సంఘం (243–కె): పంచాయతీ సంస్థల ఎన్నికల నిర్వహణ, నియంత్రణ, పర్యవేక్షణ మొదలైన అధికారాలను రాష్ట్ర ఎన్నికల సంఘం కలిగి ఉంటుందని ఈ చట్టం వివరిస్తోంది.
కేంద్ర పాలిత ప్రాంతాల్లో పంచాయతీలు (243–ఎల్): ఈ చట్టం ప్రకారం కేంద్ర పాలిత ప్రాంతాల్లో పంచాయతీల ఏర్పాటు రద్దుకు సంబంధించిన వ్యవహరాలు మొదలైనవి రాష్ట్రపతి ఆదేశాల ప్రకారం ఉంటాయి.
కొన్ని ప్రాంతాల మినహాయింపు (243–ఎం): షెడ్యుల్ ప్రాంతాల పరిపాలక పురపాలక మండళ్లు ఉన్న రాష్ట్రాల్లో పంచాయతీ రాజ్ సంస్థల ఏర్పాటుకు కొన్ని మినహాయింపులు ఉంటాయని ఈ చట్టంలో పేర్కొన్నారు.
కొన్ని చట్టాల కొనసాగింపు (243–ఎన్): ఈ చట్టం ప్రకారం… అమల్లోకి రాకముందు వాడుకలో ఉన్న చట్టాలనీ శాసన సభ ప్రత్యేకంగా రద్దు చేయకపోతే అవి కొనసాగుతాయని పేర్కొనడం జరిగింది.
న్యాయస్థానాల జోక్యం లేదు (243–ఒ): పంచాయతీకి సంబంధించిన శాసనాల ఔచిత్యం ఎన్నికల వ్యవహారాలు మొదలైనవి ప్రశ్నిస్తూ ఎలాంటి దావాలను న్యాయస్థానాల్లో దాఖలు చేయరాదని చట్టం పేర్కొంటుంది.
పంచాయతీల అధికారాలు, హక్కులు బాధ్యతలు..
73వ రాజ్యాంగ సవరణ చట్టం, 1992 రాజ్యాంగంలో 243 జి ప్రకరణ ద్వారా 11వ షెడ్యూల్ ను చేర్చింది. ఇందులో పంచాయతీ సంస్థల ప్రధాన విధులు, హక్కులు అధికారాలు 29 ఉన్నాయి. అవి:
- వ్యవసాయం, వ్యవసాయ విస్తరణ
- భూ సారాన్ని పెంపొందించడానికి చర్యలు తీసుకోవడం, భూ సంస్కరణల అమలు
- చిన్ననీటి పారుదల, నీటి నిర్వహణ
- జంతువుల సంరక్షణ, కోళ్ల పెంపకం, పశు సంరక్షణ
- ఉపాధి కోసం చేపల పెంపకం
- సామాజిక అడవుల నిర్వహణ
- అటవీ ఉత్పత్తులు
- చిన్న తరహా పరిశ్రమలు
- ఖాదీ, గ్రామీణ కుటీర పరిశ్రమలు
- గ్రామీణ ఇండ్ల నిర్మాణం
- గ్రామీణ ప్రజలకు చక్కటి తాగు నీటి సరఫరా
- ఇంధనం, పశుగ్రాసం
- రోడ్ల వంతెనలు ఇతర ప్రసార మార్గాలు
- గ్రామీణ విద్యుత్, విద్యుత్ పంపిణీ
- సాంప్రదాయేతర ఇంధన ఉత్పత్తి
- పేదరిక నిర్మూలన పథకం
- ప్రాథమిక సెకండరీ స్థాయి విద్య
- సాంకేతిక శిక్షణ, వృత్తి విద్య
- అనియత విద్య
- గ్రంథాలయాలు
- సాంస్కృతిక కార్యక్రమాలు
- మార్కెట్ సంఘాల నిర్వహణ
- ఆరోగ్యం, పారిశుద్ధ్యం, వైద్యశాలలు, ప్రాథమిక ఆరోగ్య కేంద్రాల నిర్వహణ బాధ్యత
- కుటుంబ సంక్షేమం
- స్త్రీ శిశు సంక్షేమం
- సాంఘీక సంక్షేమం, వికలాంగుల సంక్షేమం
- బలహీన వర్గాల సంక్షేమం, అందులోనే ముఖ్యంగా షెడ్యూలు కులాలు, తెగల వారీ సంక్షేమం
- ప్రజా పంపిణీ వ్యవస్థ నిర్వహణ
- సామాజిక ఆస్తుల – నిర్వహణ
=================
గ్రామీణ పంచాయతీ రాజ్ సంస్థలు, ఒక పరిశీలన
73వ రాజ్యాంగ సవరణ ప్రకారం ఏర్పడిన పంచాయతీరాజ్ సంస్థల్లో మూడు అంచెలు ఉంటాయి. వీటి నిర్మాణానికి, నిర్వాహణకు కావాల్సిన శాసనాలను రాష్ట్ర శాసన సభ చేస్తుంది. 73వ రాజ్యాంగ సవరణ చట్టాన్ని అనుసరించి రాష్ట్రాల్లో మూడంచెల ప్రభుత్వాలు ఉంటాయి. అవి..
1. గ్రామ పంచాయతీ
2. మండల పరిషత్ (మాధ్యమిక స్థాయి వ్యవస్థ)
3. జిల్లా పరిషత్
గ్రామ పంచాయతీ..
పంచాయతీ రాజ్ సంస్థల్లో గ్రామ పంచాయతీ మూల స్తంభం వంటిది. సాధారణంగా ఒక గ్రామం లేదా కొన్ని చిన్న గ్రామాలు కలిసి గ్రామ పంచాయతీగా ఏర్పడతాయి. ప్రధానంగా గ్రామ పంచాయతీలో నాలుగు ప్రధానాంగాలు ఉంటాయి. అవి..
1. పంచాయతీ
2. సర్పంచ్
3. గ్రామసభ
4.సెక్రటరీ
పంచాయతీ అనేది గ్రామస్థాయిలో గ్రామ సంబంధ విషయాలపై చర్చావేదికగా వ్యవహరిస్తోంది. సర్పంచ్, వార్డు సభ్యులు దీనిలో ఉంటారు. వీరిని గ్రామంలోని రిజిష్టర్ ఓటర్లు ప్రతి ఐదేళ్లకోసారి ఎన్నుకుంటారు. సర్పంచ్ గ్రామ పంచాయతీ రాజకీయ కార్యనిర్వాహక అధిపతి.ఈయన పంచాయతీ ఆమోదించిన తీర్మానాలను పర్యవేక్షిస్తాడు. గ్రామ పంచాయతీలోని గ్రామ సభలో గ్రామంలోని రిజిష్టర్ ఓటర్లు సభ్యులుగా ఉంటారు. వీరు గ్రామానికి సంబంధించిన నివేదికలను పరిశీలిస్తారు.
Local Government system